Πέμπτη 27 Μαρτίου 2014

Η «οπτική των πραγμάτων» κι ένα ταξίδι στ’ αστέρια

 
 
 
 
 
Θολά, ρευστά,  



παραμορφωμένα ,  διαφορετικά,
με άλλες διαστάσεις και πολλά πρόσωπα,


 
Βλέποντας  τα πράγματα μέσα από ένα ποτήρι νερό
 
 
(-Και λένε ότι πνιγόμαστε σ’ ένα ποτήρι νερό-   :))
 
 
Σημείωση: η αλήθεια που φαίνεται πίσω από το ποτήρι:
 
............................................................................................
 

Λίγο  καθαρό νεράκι για το δρόμο να μας ξεδιψάει,  ήταν πάντα αρκετό για το ταξίδι  στα φιλόξενα αστέρια, τους κόσμους  σας.  Νεράκι ψυχής, μέσα από όπου βλέπουν τα μάτια της κι έχει μάθει ν’ αφουγκράζεται  πέρα ακόμα κι από την αλήθεια που φαίνεται, την ουσία, την αληθινή ομορφιά.  Ένα ταξίδι όπως περιγράφηκε εκεί, με μικρά γράμματα, στην πάνω δεξιά γωνίτσα του ιστολογίου, από την πρώτη μέρα που ξεκίνησε αυτή η ιστοσελίδα, σαν σήμερα πριν λίγα χρόνια˙ σαν να ήταν χθες..  και έτσι  συνεχίζεται ακόμα, ίσως με μικρότερες ταχύτητες, όμως συνεχίζεται. 

Τόσες σκέψεις έχουν γραφτεί τα προηγούμενα χρόνια, κι αυτές παραμένουν όλες σαν να τις έκανα σήμερα. Γι' αυτό θα πω μόνο ότι σας ευχαριστώ από καρδιάς ξεχωριστοί μου συνταξιδιώτες!
:)

 

Τετάρτη 5 Μαρτίου 2014

« Eraritjaritjaka, το μουσείο των φράσεων"


 «Eraritjaritjaka» στην γλώσσα Αρούντα των Αβορηγίνων της Αυστραλίας, σημαίνει «αναζητώ απελπισμένα κάτι που έχει χαθεί» και το έργο αυτό είναι ένα «μουσείο» υπέροχων φράσεων. Τα κείμενα του Κανέττι, είναι βαθιά κατά του ολοκληρωτισμού (κάτι το οποίο δεν αποκλείει ισχυρές δόσεις χιούμορ, ασφαλώς): κατά του ολοκληρωτισμού στην πολιτική, στον τρόπο που φερόμαστε ο ένας στον άλλον, στην παρατήρησή μας για τον κόσμο, τόσο των ανθρώπινο όσο και τον μη ανθρώπινο επίσης.

Θεωρήστε αυτό το έργο σαν μια μουσική, λογοτεχνική και εικαστική πρόσκληση για να σκεφτείτε μια ζωή λίγο καλύτερη από αυτή που υπάρχει – όταν ο σεβασμός προς τον άλλον θα ισούται με τη φράση: «Μια χώρα όπου όποιος λέει «εγώ», τον καταπίνει αμέσως η γη»

  (σκηνοθετικό σημείωμα του Heiner Goebbels  στο πρόγραμμα της παράστασης)

  

Η παράσταση αρχίζει με το κουαρτέτο εγχόρδων Μondriaan Quartet στη σκηνή να ερμηνεύει το 8ο κουαρτέτο του Σοστακόβιτς. Η παρουσία των μουσικών είναι σκηνικά θεατρική. Κατά τη διάρκεια της παράστασης παίζουν καθιστοί όπως σε μία συναυλία, περπατάνε στη σκηνή, σηκώνουν και μεταφέρουν τις παρτιτούρες τους, παίρνουν ξεχωριστές θέσεις εξαφανίζονται, παίζουν στη σκιά.. όμως πάντα είναι παρόντες, δηλαδή νιώθεις ότι η μουσική σ’ ακολουθεί΄ ή καλύτερα, την ακολουθείς.
 
 Και ο ηθοποιός, ο ένας και μοναδικός της παράστασης, ο βετεράνος André Wilms, διασχίζει όλη την παράσταση σ’ ένα μονόλογο με μικρές προτάσεις-σκέψεις-σοφίες του Elias Canetti. (Στα γαλλικά με ελληνικούς υπέρτιτλους, γιατί όπως λέει ο Goebbels , παρόλο που δεν μιλάει ο ίδιος,  η γλώσσα  δεν επιλέχτηκε μόνο για τον Γάλλο ηθοποιό, αλλά κυρίως γιατί έχει μία μουσικότητα που ταίριαζε στο μουσικοθεατρικό σύνολο)
 
Σκέψεις, για τις λέξεις και τις φράσεις, τη μουσική, (« …στη μουσική οι λέξεις κολυμπάνε, λέξεις που συνήθως περπατάνε….», τους ανθρώπους (..σαν κορίνες του μπόουλιγκ που όταν πέφτουν αγγίζονται…), για τα ζώα και τους ανθρώπους («… όποτε παρακολούθησες ένα ζώο από κοντά, αισθάνεσαι ότι μία ανθρώπινη ύπαρξη καθόταν μέσα του και σε κορόιδευε…...», για την κοινωνία, για τον μαέστρο μιας ορχήστρας και τη συμπεριφορά του προς τους μουσικούς και το κοινό, κυριολεκτικά για τον μαέστρο στα μουσικά πράγματα, και μεταφορικά για τον ηγεμόνα, τον άρχοντα.
 

 
 
 
  
 
  

 (πιο κάτω από συνέντευξη του σκηνοθέτη στην Eλευθεροτυπία*)
 
" ...........

 - Γιατί επιλέξατε τα αυτοβιογραφικά σημειωματάρια του Ελίας Κανέτι;
 «Είναι οι καταγραφές των παρατηρήσεων που κάνει κατά τη διάρκεια της ημέρας».

- Υπάρχει ειδικός λόγος για τον οποίο ενδεχομένως αφορούν ειδικά τη σημερινή συγκυρία;  
«Είναι αντανακλάσεις του τρόπου που ζούμε. Ο Κανέτι είναι εξαιρετικά ευαίσθητος με την ιεραρχία και κάθε μορφής απολυταρχισμό. Επιζητά τον τρόπο για να μας ευαισθητοποιήσει έναντι καταπιεστικών συνθηκών και καταστάσεων. Διάβασα τα βιβλία των σημειωματάριών του πριν από 5 χρόνια και τα αγάπησα. Μου άσκησαν τέτοια επίδραση που θέλησα να τα μοιραστώ».

- Εχει γραφτεί ότι η παράσταση βασίζεται στην αυτοβιογραφική τριλογία του «Η γλώσσα που δεν κόπηκε», «Ο Πυρσός και το αυτί» και «Το παιχνίδι των ματιών», όπως επίσης και στο «Πάρτι και Αερομαχίες».  
«Οχι. Θα ακούσετε αποκλειστικά τα Σημειωματάριά του. Ο Κανέτι, του οποίου τα κείμενα διακρίνονται για τη πολιτική οξύνοιά τους, είναι πολύ ευαίσθητος σε κάθε μορφή αυθεντίας και διερευνά την καθημερινότητά μας, την ψυχολογία της μάζας, την ιεραρχία στις σχέσεις μεταξύ άνδρα και γυναίκας, ανθρώπων και ζώων, αλλά και μεταξύ των λέξεων και των λέξεων και της μουσικής. Δεν υπάρχει ζωτικό θέμα που να μην το διερεύνησε υπό το πρίσμα μιας ριζοσπαστικής οπτικής. Μαθαίνουμε από την ευαισθησία του».

- Ο αιώνας μας αντιμάχεται την ευαισθησία.
«Ναι, γιατί αντιμετωπιζόμαστε με απολυταρχικούς τρόπους. Μπορείς να είσαι ένας πολύ γνωστός σκηνοθέτης κι αυτό να μην σε εμποδίσει να φερθείς στους συνεργάτες σου σαν να είναι ζώα!».

- Ποιος είναι ο τρόπος που εσείς μεταδίδετε τις λέξεις του Κανέτι; Υπάρχει συγκεκριμένη ερμηνεία τους;
«Προσφέρω τις λέξεις του Κανέτι δίνοντας χώρο στο κοινό να τις χρησιμοποιήσει ελεύθερα με τη φαντασία του».

.................." 

 
 
  Μία επίπεδη και εντελώς απλή σχηματικά πρόσοψη ενός διώροφου λευκού σπιτιού με σκοτεινά παράθυρα, αρχικά στο μέγεθος ενός κουκλόσπιτο, αργότερα παίρνοντας τις διαστάσεις ενός κανονικού σπιτιού, γίνεται το ίδιο η οθόνη προβολής των εξωτερικών πλάνων που ακολουθούν. Δύο μηχανές ρομπότ συμμετέχουν σκηνοθετικά στις σκέψεις για τα ζώα


 
 


 
 
 

Ο ηθοποιός φωτισμένος από έναν προβολέα, φεύγει κάποια στιγμή από τη σκηνή ενώ τον ακολουθεί συνεχώς μία φορητή κάμερα στη Συγγρού (οι σκηνές είναι από την πόλη όπου προβάλλεται κάθε φορά η παράσταση) παίρνει ένα ταξί και η κάμερα εστιάζει στο πρόσωπό του όση ώρα το ταξί κινείται και ο μονόλογος των σκέψεών του συνεχίζεται. Μπαίνει σ’ ένα διαμέρισμα, το ημερολόγιο και η εφημερίδα είναι της ημέρας της παράστασης (και το ρολόι στον τοίχο δείχνει την ώρα της παράστασης…)
 
  

Κι εδώ, μία μοναδική σκηνή …όπου το χτύπημα της ομελέτας το τρίψιμο στο μύλο του πιπεριού, το κόψιμο του κρεμμυδιού, το τσιτσίρισμα από το βούτυρο ακολουθεί τη μουσική του κουαρτέτου… ως πέμπτο όργανο. (και έρχεται σαν μια ανεπαίσθητη μυρωδιά στο θέατρο από το βούτυρο που καίγεται)

 «Όπως λέει ο Goebbels,  γι’ αυτή τη σκηνή: «Η μουσική είναι από τον Μωρίς Ραβέλ, για κουαρτέτο εγχόρδων.. και αυτό που είναι σημαντικό γι’ αυτή την αλληλουχία είναι ότι η προσοχή δίνεται κάπως στη σχέση μεταξύ εικόνας και ήχου˙ γιατί ο τρόπος που αντιληφθήκαμε αυτή την αλληλουχία, ο τρόπος που το σκηνοθέτησα, ήταν ότι πήρα μια πολύ έγκαιρη απόφαση στο να χρησιμοποιηθεί η μουσική του Μωρίς Ραβέλ ως μουσική υπόκρουση, και ό,τι κάναμε σ’ αυτή τη σκηνή του διαμερίσματος, ό,τι κάνουμε, έχει αναπτυχθεί πάνω στη μουσική λογική αυτής της μουσικής. Έτσι,  ανατρέπεται εντελώς ο ρόλος της μουσικής των φιλμ, επειδή δεν αναγκάζουμε τη μουσική λογική να ακολουθήσει το φίλμ, αναπτύσσουμε το φιλμ και την αισθητική του φιλμ εντελώς πάνω στη μουσική λογική των αποφάσεων του Μωρίς Ραβέλ για το κουαρτέτο εγχόρδων»
(στο 4.43~8.13 λεπτό του βίντεο, αξίζει να το δείτε,)
 

 

Στο σπίτι, σαν μια μικρή ψυχολογική ακτινογραφία και δύο διάλογοι: ο διάλογος από την πόρτα του διαμερίσματος με τη φωνή ενός χαρισματικού παιδιού (χωρίς την παρουσία του), και εστίαση του φακού στο πρόσωπο του ηθοποιού από το ύψος των ματιών του παιδιού, ενός παιδιού που έχει τόσες γνώσεις, αλλά και ερωτήσεις.., κι αυτός, δίνει στο παιδί πληροφορίες ενός μεγάλου, πρόθυμος να του δώσει ακόμα και τα βιβλία του, αλλά σαν βιαστικά να κλείνει την πόρτα στη ρύθμιση κάποιας συνάντησης. Και μετά, ο διάλογος με μία γυναικεία φωνή στη σοφίτα του σπιτιού (μια γυναίκα που λείπει-γυρίζει- φεύγει - επίσης χωρίς την παρουσία της).

 Κι ένα μεγαλύτερο σκηνοθετικό εύρημα: κλείνει η οθόνη προβολής στην πρόσοψη του σπιτιού της σκηνής και ο ηθοποιός βρίσκεται πίσω από τα φωτισμένα πια παράθυρα του σπιτιού (!) και όταν κατεβαίνει στο σαλόνι, βρίσκονται τώρα μέσα στο σπίτι και οι μουσικοί του κουαρτέτου.

 
 
 
Τα χρώματα της σκηνής παίζουν στο μαύρο, το άσπρο, στις αποχρώσεις του γκρι και του αχνού μπλε˙ τα χρώματα των πλάνων εκτός της σκηνής, αυτά των εξωτερικών χώρων. Νιώθεις την κίνηση και την μεταφορά μεταξύ του κόσμου των σκέψεων, των συναισθημάτων και της πραγματικότητας αλλά και ενός -ίσως ουτοπικού; - «εκεί πέρα»  (ένα μέρος των προτάσεων ξεκινά με το «là-bas» που εκφέρεται ποιητικά –νιώθεις- από τον ηθοποιό) 

Όπως λέει ο ίδιος ο Goebbels: «Τα κείμενα του Κανέτι, είναι γραμμένα με μία πολιτική άποψη όσον αφορά τη σχέση μεταξύ ατόμου και κοινωνίας, μεταξύ δημόσιου χώρου και ιδιωτικού χώρου, μεταξύ της θέσης του ως συγγραφέα και του τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ζωής του». 

Κι αυτή η άποψη, νιώθεις να σ’ ακολουθεί και σκηνοθετικά σε όλη την παράσταση, στους χώρους μέσα και έξω από το σκηνικό σπίτι, κυριολεκτικά και μεταφορικά σε πολλά επίπεδα.

 
Το χειροκρότημα των θεατών ήταν δυνατό και παρατεταμένο και έφεραν τον ηθοποιό και τους μουσικούς πολλές φορές στη σκηνή.

 
 

Τόσα τα καλά της επαρχίας και πολλά τα δεινά της πόλης. Όμως ένα από τα «πολιτιστικά» ατού της πόλης, της μεγάλης πόλης, πέρα από την πληθώρα των σημαντικών μουσείων και των καλλιτεχνικών δρώμενων, που εναπόκειται στην επιλογή και τη διάθεση του καθενός να παρακολουθήσει (δυστυχώς μόνο που καμιά φορά είναι οικονομικά απαγορευτικά), είναι η δυνατότητα που έχει (και αυτή η ψυχολογία και μόνο της «δυνατότητας» είναι πολύ σημαντική) να δει, ν’ ακούσει, (να έρθει σ’ επαφή, ν’ αγγίξει με κάποιο τρόπο δηλαδή) κάτι διαφορετικό, απαιτητικό, σ’ έναν χώρο που τα τεχνικά του μέσα μπορούν να το προσφέρουν.

Εδώ ένας διεθνής σκηνοθέτης-συνθέτης που όπως λέει, σκηνοθετεί ως συνθέτης και συνθέτει ως σκηνοθέτης. Ξεκινώντας από ένα σύντομο άρθρο σε μία εφημερίδα για τον σκηνοθέτη και την παράσταση, αναμένοντας την απόλαυση από τον συνδυασμό της μουσικής, του θεάτρου και του λογοτεχνικού κειμένου (ως κειμένου και ως φιλοσοφία), αναμένοντας όμως κυρίως τη φαντασία και την έκπληξη, πήγα απροετοίμαστη, αδιάβαστη.  Και πέτυχε και στα δύο! (Μετά αναζητήθηκαν οι πηγές για την ανάρτηση˙ μακάρι να υπήρχε και το κείμενο των μονολόγων - διαλόγων της παράστασης..)  Οπωσδήποτε, η γνώμη είναι υποκειμενική και από μη ειδικό. Όμως κι αυτή έχει κάποια αξία: η γνώμη του απλού κοινού˙ γιατί είναι αυτή που τις περισσότερες φορές θα χαρίσει την επιτυχία ή όχι σ’ ένα έργο.  Η ίδια η αξία του έργου βέβαια είναι αυτή που θα του χαρίσει την αναγνώριση και τη  μακροβιότητά του μέσα στον χρόνο. 
 


Συγγνώμη για το μέγεθος της ανάρτησης, όμως ήθελα να υπάρχει στο αρχείο του ιστολογίου.

 

 

*Συνέντευξη Ιωάννας Κλεφτογιάννη στην Ελευθεροτυπία:
  http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=415603
 Η παράσταση δόθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών στις 26~28 Φεβρουαρίου. Πληροφορίες για την παράσταση και τους συντελεστές της:
 http://www.sgt.gr/gr/programme/event/1232
Οι φωτογραφίες είναι από το διαδίκτυο˙ ειδικώτερα οι εξαιρετικές επτά τελευταίες είναι του Βασίλη Μακρή: http://www.lifo.gr/team/omorfia/46520
Από μία σειρά video στο  youtube, όπου ο ίδιος ο σκηνοθέτης παρουσιάζει-επεξηγεί-αιτιολογεί επιλογές του για το έργο είναι το βίντεο της ανάρτησης  και κάποιες απόψεις του.